Një ëndërr e keqe nuk është vetëm një “projeksion” emocional i ditës, por rezultat i proceseve konkrete në tru.
Kur zgjoheni pas një nate në të cilën keni ëndërruar diçka shqetësuese, një situatë në të cilën keni ikur, keni humbur të dashurit ose keni qenë plotësisht të pafuqishëm, është normale të pyesni veten: çfarë do të thoshte dhe pse keni ëndërruar një ngjarje ose njerëz të caktuar? Dhe më e rëndësishmja, çfarë po ndodh vërtet në trurin tuaj ndërsa po shihni një ëndërr të keqe ?
Ekspertët e gjumit dhe neuroshkencës shpjegojnë se një ëndërr e keqe nuk është vetëm një “projeksion” emocional i ditës, por rezultat i proceseve shumë specifike në tru – ndryshime në aktivitetet e rajoneve të ndryshme të trurit, çekuilibër në neurotransmetues dhe cilësi e shqetësuar e gjumit.
Faza e gjumit në të cilën shfaqen ëndrra të këqija
Shumica e ëndrrave të gjalla, përfshirë edhe ankthet e këqija, ndodhin gjatë gjumit REM (Lëvizje e Shpejtë e Syve). Në atë fazë, pulsi, frymëmarrja dhe qarkullimi i gjakut përshpejtohen dhe truri shfaq aktivitet elektrik të ngjashëm me gjendjen e mendjes së zgjuar, sipas një studimi të Harvardit.
Gjatë gjumit REM, aktivizohen strukturat në tru që i përkasin të ashtuquajturit “rrjet kryesor”, një rrjet i lidhur me proceset e brendshme mendore si të menduarit, të kujtuarit dhe përpunimi emocional. Pikërisht në fazat e mëvonshme REM, kur ciklet e gjumit REM zgjaten, ndodhin më shpesh ankthet.
Cilat pjesë të trurit “funksionojnë” gjatë ëndrrave të këqija
Një nga lojtarët kryesorë është amigdala – një strukturë e vogël në tru që është qendra e reaksioneve emocionale, veçanërisht frikës dhe pasigurisë. Gjatë një makthi, ajo bëhet tepër aktive, ndërsa pjesët e korteksit prefrontal që duhet të vlerësojnë “qetësisht” situatën dhe të rregullojnë emocionet, kanë një ndikim të dobësuar.
Përveç kësaj, nivelet neurokimike ndryshojnë: në ëndrrat e këqija ose ankthet, janë vërejtur nivele më të larta të hormoneve të stresit – siç është kortizoli, dhe aktivizim i shtuar i sistemit nervor simpatik, i cili na përgatit për përgjigjen “lufto ose ik”.
Pse “shkaktohen” ëndrrat e këqija?
Ëndrrat e këqija mund të shkaktohen nga një numër faktorësh: stresi, trauma, mungesa e gjumit, sëmundja ose një çrregullim i gjumit.
Gjatë gjumit, truri jo vetëm që “përpunon” informacionin e ditës, por edhe konsolidon kujtimet, filtron dhe lidh të dhënat e reja me të vjetrat. Kur ky proces çrregullohet, për shembull për shkak të gjumit të pamjaftueshëm, probabiliteti i ëndrrave të këqija rritet.
Neuroshkencëtarët në Universitetin Shtetëror të Penn po punojnë aktualisht për të hetuar mekanizmat e maktheve duke ndjekur ndryshimet në amigdalë dhe korteksin prefrontal tek njerëzit dhe kafshët për të kuptuar më mirë pse ndodhin ëndrra të tilla.
Çfarë rëndësie kanë ëndrrat e këqija për trurin?
Edhe pse ëndrrat e këqija shpesh perceptohen si të padëshiruara dhe traumatike, ekspertët besojnë se ato mund të kenë një funksion adaptues: ato ndihmojnë trurin të “përpunojë” emocionet e vështira, t’i integrojë ato dhe në një farë mënyre të zvogëlojë ndikimin e tyre.
Megjithatë, kur ankthet janë të shpeshta dhe intensive, ato mund të jenë një tregues i çrregullimeve të gjumit ose problemeve mendore në të ardhmen. Studimet tregojnë një lidhje midis ëndrrave të këqija të përsëritura dhe, për shembull, ankthit ose depresionit.
Çfarë do të thotë për ju nëse keni parë një ëndërr të keqe?
Nëse keni parë një ëndërr shqetësuese mbrëmë, ja çfarë ka ndodhur në trurin tuaj:
Amigdala juaj ndoshta është aktivizuar, duke shkaktuar një përgjigje emocionale ndërsa ishit në gjumin REM.
Në të njëjtën kohë, rajoni prefrontal i trurit që supozohet të “qetësojë sistemin” ishte më pak efektiv, prandaj mund ta interpretonit ëndrrën si reale dhe traumatike.
Në sfond, truri po përpiqej të konsolidonte kujtimet dhe të përpunonte emocionet, por procesi u ndërpre, ndoshta sepse nuk flinit mjaftueshëm dhe me cilësi të lartë.
Si rezultat, u zgjuat me një ndjesi shqetësimi të fortë, zemra ju rrihte fort, mund të jeni ndjerë të çorientuar ose në ankth.
Si të parandaloni që ëndrrat e këqija të bëhen të shpeshta
Edhe pse nuk mund t’i kontrollojmë plotësisht ëndrrat që do të shohim, ka hapa që mund të ndihmojnë:
Bëni gjumë të mjaftueshëm dhe cilësor. Faza REM zgjat më shumë në orët e vona të gjumit, kështu që të shkosh në shtrat më herët mund të ndihmojë.
Kujdesuni për zakonet e rregullta të gjumit: krijoni një dhomë të qetë dhe të errët, shmangni ushqimet e rënda dhe kafeinën afër kohës së gjumit.
Nëse jeni të ekspozuar ndaj shumë stresit ose traumës, mbështetja profesionale mund të ndihmojë në uljen e frekuencës së ëndrrave shqetësuese.
Gjumi i keq shpesh nuk është thjesht “zgjedhje e keqe e shtratit” ose “një film shumë emocionues para gjumit”. Është një sinjal se truri juaj ka qenë aktiv në një nivel përtej përpunimit të zakonshëm të ditës dhe se ka nevojë për vëmendjen tuaj.
Nëse ëndrrat e këqija përsëriten, merrni në konsideratë ndryshimin e zakoneve tuaja dhe, nëse është e nevojshme, kërkoni ndihmë profesionale.
