Krimi në Kosovë i ka rrënjët që nga periudha e qeverisë së Kosovës në mërgim. Epiqendra e krimit janë ish-komandantët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) dhe Shërbimit (para)informativ (SHIK) në bashkëpunim me strukturat politike. Ndonëse ShIK-u zyrtarisht u shpërbë në vitin 2008, për shkak të themelimit të Agjencisë zyrtare të Kosovës për Inteligjencë (AKI), ai ende funksionon joformalisht.
Ka lidhje të forta mes liderëve politikë aktualë zyrtarë dhe jozyrtarë të opozitës dhe shuma të mëdha parash, të cilat janë mbledhur përmes fondeve të ndryshme. Fondi Vendlindja Thërret, është një fond në të cilin mblidhen paratë nëpër Evropë dhe kontrollohet nga lideri i Partisë Demokratike të Kosovës (PDK). Lëvizja Popullore e Kosovës, e cila është krijuar në vitet 1997-98, ka mbledhur para në diasporë dhe prej saj lindi Partia Demokratike e Kosovës (PDK) në vitin 1999. “Fondi 3%” është krijuar në vitin 1991 nën kontrollin e Lidhjes Demokratike të Kosovës (LDK).
Aktivitetet jotransparente janë të lidhura me familjarët më të afërt të ish-presidentit të Kosovës, Hashim Thaçi (PDK), familjari i të cilit kishte një rol të veçantë në Byronë Kombëtare të Sigurimeve të Kosovës (BKS) dhe kontrollonte të gjithë sistemin financiar përmes Bankës Qendrore të Kosovës (BQK). Qeveria e Kurtit hoqi taksën e quajtur në popull “taksën e Thaçit”.
Privatizimet jotransparente si Sharrcem (fabrika e çimentos) janë të lidhura me strukturën pronësore të Hashim Thaçit, sikurse edhe kompania Amortizatorët nga Prishtina, Ferronikeli nga Drenas. Me strukturen nën sundimin e Thaçit lidhen edhe Korporata Energjetike e Kosovës (KEK), distribucioni dhe aeroporti dhe ndërtimi i rrugëve te cilat u privatizuan ose iu dhanë turqve me koncesion.
Është tregues se Turqia është edhe donatori më i madh për Forcat e Sigurisë së Kosovës (FSK) me mbi 100 milionë euro dhe KFOR-i do të drejtohet nga një gjeneral turk nga tetori. Së fundmi, Turqia i dorëzoi FSK-së drone moderne Bayraktar TB2. Privatizimi ka dështuar në masë të madhe dhe është kthyer në një mjet për pasurimin personal. Në disa raste, privatizimi nuk ishte i nevojshëm dhe në disa raste, ai u krye në një mënyrë shumë jotransparente, të dyshimtë, shpesh kriminale ose të gabuar.
Në Kosovë janë regjistruar shembuj të shumtë të krimit (biznes me drogë, trafikim me qenie njerëzore, “reketim” të biznesmenëve), korrupsion dhe frikësim. Sferat e interesit mes elitave politike janë të ndara dhe funksionojnë sipas një marrëveshjeje joformale që “askush të mos e prekë askënd”, deri në ardhjen e Albin Kurtit (LVV) në pushtet.
Kosova ka nevojë për de-Taçizimin, gjegjësisht zbërthimin e trashëgimisë politiko-kriminale të Hashim Thaçit, për të sjellë konsolidimin e brendshëm të vendit. Elita e re e pronësisë dhe menaxhimit të Kosovës doli në tokën pjellore të luftës dhe paligjshmërisë së pasluftës, donacioneve të bollshme, një ekonomie gri edhe më të bollshme dhe grabitjes së kapitalit të akumuluar social me dekada.
Analistët vlerësojnë se është e rëndësishme puna e Gjykatës Speciale dhe Prokurorisë Speciale për Krime Lufte, e cila do të çonte në arritjen e drejtësisë, e cila do të ishte kënaqësi për viktimat dhe të afërmit e tyre dhe do të qetësonte marrëdhëniet në Kosovë dhe do të siguronte një të ardhme më të mirë dhe më të sigurt. Për të kuptuar paqëndrueshmërinë e brendshme ekzistuese dhe ngjarjet aktuale në Kosovë, është e rëndësishme të dihet se është pasojë e luftës së nisur kundër rrënjëve të krimit, bartësit e të cilit po i rezistojnë ashpër autoriteteve aktuale me çmimin e destabilizimit të Kosovës dhe rajonit.
Ekziston edhe një ndikim i fortë i lobeve të ndryshme. Në Kosovë, sipas vlerësimeve, më shumë para përfshihen në krim sesa buxheti i Kosovës, që do të thotë mbi tre miliardë euro. Deri më tani, në praktikë nuk është evidentuar që strukturat politiko-kriminale të ndërtoheshin nga institucione të forta shtetërore dhe të vendoseshin shteti ligjor, por krejt e kundërta..
Vuçiq dhe Lista Serbe, faktor i homogjenizimit të brendshëm shqiptar
Partitë politike shqiptare në Kosovë përdorin çdo mundësi për t’u përballur me presidentin serb Aleksandar Vuçiq (SNS) dhe Lstën Serbe, të cilën ai e mbështet, dhe kështu ndodh homogjenizimi i brendshëm shqiptar.
Lista Serbe ishte favorit në të gjitha zgjedhjet e mëparshme në komunitetet serbe në Kosovë. Tensionet e drejtuara ndaj Listës Serbe po rriten dhe shpesh përdoren metoda të frikësimit, kërcënimeve dhe dhunës, transmeton FrontOnline.
Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, në një takim me Sekretarin e Përgjithshëm të NATO-s, Jens Stoltenberg në Bruksel, theksoi se “Kjo po bëhet gjithnjë e më shumë një çështje sigurie, jo vetëm një çështje politike” dhe kërkoi që NATO të marrë kontrollin dhe të sigurojë sigurinë e serbëve në Kosovë bazuar në Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, e cila përshkruan mandatin e misionit të NATO-s për mbrojtjen e të gjithë qytetarëve të Kosovës.
Analistët besojnë se duke u përballur me Vuçiqin, strukturat politike të Kosovës duan t’u tregojnë qytetarëve të tyre se të gjitha problemet e Kosovës dhe shoqërisë kosovare dhe përgjegjësia për situatën aktuale burojnë dhe duhet t’i atribuohen Vuçiqit, që nuk korrespondon me situatën aktuale, sepse problemet e shoqërisë kosovare janë shumë më të mëdha, më të thella dhe më komplekse dhe kanë historinë e tyre. Kjo është arsyeja pse po pengohet përfundimi i dialogut të Brukselit mes Beogradit zyrtar dhe Prishtinës dhe nënshkrimi i një marrëveshjeje gjithëpërfshirëse ligjërisht të detyrueshme për normalizimin e marrëdhënieve, sepse atëherë do të binin në ujë të gjitha justifikimet dhe justifikimet, si dhe ëndrrat për bashkim me Shqipërinë.
Një marrëveshje e panënshkruar është më e rëndësishme se ajo e nënshkruar
Marrëveshja e Brukselit[2] u nënshkrua në vitin 2013 dhe parashikonte normalizimin e marrëdhënieve dhe lehtësimin e jetës për qytetarët e Kosovës. Një pikë e marrëveshjes kishte të bënte me themelimin e Unionit të Komunave Serbe (USO), i cili nuk u zbatua as me 24 kundërshtime, të cilat i kishte paraqitur Gjykata Kushtetuese e Kosovës në vendimin për kushtetuteshmërinë e formimit të Asociacionit. Kuvendi i Kosovës ratifikoi Marrëveshjen e Brukselit dhe Gjykata Kushtetuese e Kosovës vendosi që Asociacioni prapë të formohet.
I dërguari i posaçëm i SHBA-së për Ballkanin Perëndimor, Gabriel Escobar, deklaroi se nga këndvështrimi i SHBA-së, formimi i Asocicionit të Komunave Serbe është ligjërisht i detyrueshëm në kuadër të marrëveshjes së arritur 10 vjet më parë ndërmjet Serbisë, Kosovës dhe BE-së dhe tha: “Për ne është obligim, sepse e kemi mbështetur atë proces dhe një parti politike nuk mund të kuptojë mënyra të njëanshme për t’u tërhequr nga ai”. Edhe pse u nënshkrua Marrëveshja e Brukselit, zbatimi i saj i plotë nuk ndodhi, kryesisht për shkak të pengimit të autoriteteve të Kosovës, për zbatimin e Marrëveshjes së Brukselit, veçanërisht për pjesën që ka të bëjë me personat e zhdukur (arkivi i OVK/UÇK) dhe formimi i Asociacionit të Komunave Serbe.
Gjithashtu, marrëveshjet e nënshkruara[4] për “normalizimin ekonomik” në Uashington në shtator 2020 në thelb nuk janë zbatuar.
Analistët mendojnë se marrëveshjet e Kumanovës, Brukselit, Uashingtonit dhe Ohrit nuk janë zbatuar asnjëherë plotësisht, sepse nënshkruesit e marrëveshjeve kanë marrë përsipër obligimet në mënyrë selektive në përputhje me interesat e tyre të njëanshme, me pasivitetin dhe mungesën e bashkësisë ndërkombëtare në zbatimin e marrëveshjeve të nënshkruara. Në fakt, të dy janë viktima të paaftësisë së BE-së për të zgjidhur problemet evropiane.
Zbatimi i marrëveshjeve të Brukselit, Uashingtonit dhe Ohrit është rruga për vendosjen e paqes së përhershme dhe stabilitetit afatgjatë dhe eliminimit parandalues të incidenteve dhe situatave të reja si në veri të Kosovës. Narrativa për transformimin e rajonit nuk është një narrativë konflikti. Të gjithë duhet të tregojnë vullnetin për të gjetur një zgjidhje pas 24 viteve të luftës së Kosovës dhe zgjidhja është zbatimi i marrëveshjeve të nënshkruara deri më tani. Pyetja kryesore është nëse dhe në çfarë mënyre do të transformohet rajoni i Ballkanit Perëndimor, apo do të jetojë në konflikte të papërfunduara dhe të ngrira.
Insistimi në marrëveshjen e Ohrit, edhe pse nuk është nënshkruar, është më e dëmshme për mënyrën e arritjes së saj dhe e cila thotë se marrëveshjet e mëparshme janë të vlefshme dhe është vetëm vazhdimësi e marrëveshjeve të mëparshme. Thuhet se kjo marrëveshje është pjesë e procesit të integrimit evropian të të dy vendeve. Ka gabime të dukshme në vetë marrëveshjen, të cilat janë bërë për ta bërë një marrëveshje të parealizuar, sepse linte vend për paqartësi dhe për interpretime të ndryshme. Është e pakuptueshme të insistohet në Marrëveshjen e panënshkruar të Ohrit, duke injoruar marrëveshjet e deritanishme, në radhë të parë Marrëveshjen e Brukselit.
Komuniteti ndërkombëtar përjetoi një debakël në Kosovë
Situata në Kosovë është pjesërisht pasojë e lëvizjeve të mëparshme të gabuara të bashkësisë ndërkombëtare dhe paraqet llojin e debaklit të saj, veçanërisht të BE-së. Zhvillimi amator i dialogut nga BE-ja, misioni i dështuar i EULEX-it dhe dërgimi i panevojshëm i njësive speciale ROSU në veri të Kosovës në zonat serbe. Përbërja e ROSU nuk korrespondon me strukturën etnike të popullsisë në veri të Kosovës, sepse njësitë e NATO/KFOR-it kanë mandat të garantojnë sigurinë në tërë territorin e Kosovës.
Lëvizjet e njëanshme prishin paqen tashmë të brishtë dhe stabilitetin e fshehtë, ndërsa masat e reciprocitetit do të kishin një kuptim thelbësor pas nënshkrimit të një marrëveshjeje gjithëpërfshirëse detyruese për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Beogradit zyrtar dhe Prishtinës. Komuniteti ndërkombëtar i ka lejuar Qeverisë së Kosovës shkarkimin e anëtarëve të Ekipit Menaxhues, të cilit BE-ja është përgjigjur duke deklaruar se lëvizja e Qeverisë së Kosovës është në kundërshtim me frymën e dialogut. Projekt-statuti i ZSO-së, i cili është përgatitur nga Ekipi Menaxhues, është pikënisja e diskutimeve dhe Qeveria e Kosovës është dashur të deklarohet për të, e jo ta refuzojë apriori në tërësi. Deri më tani, BE-ja ka shpenzuar kryesisht në mënyrë të kotë rreth 2.5 miliardë euro nga paratë e taksapaguesve të BE-së në Kosovë.
Analistët mendojnë se formimi i Asociacionit të Komunave Serbe është rruga për normalizimin e marrëdhënieve. “Elementi kyç është përmbushja e obligimit të Kosovës që nga viti 2013 për të krijuar një Bashkësi të Komunave me shumicë serbe që do të fuqizonte komunat me interesa, gjuhë dhe kulturë të përbashkët për të koordinuar sfidat e përbashkëta në ofrimin e disa shërbimeve publike, duke përfshirë arsimin, kujdesin shëndetësor dhe zhvillimin ekonomik lokal[6]”, tha Escobar në një seancë dëgjimore të fundit në Dhomën e Përfaqësuesve të SHBA.
Asociacioni do të krijonte 10 komuna, të cilat nuk kanë më shumë se 100,000 banorë dhe vështirë se mund të jenë faktor destabilizimi. Kompetencat që do të merrte Unioni nuk do të mund të kufizonin ndjeshëm aktivitetet e qeverisë qendrore në Prishtinë. Qeveria qendrore do të kishte ende pushtet ekzekutiv, legjislativ dhe gjyqësor në Kosovë.
Frika nga formimi i Asociacionit është e ekzagjeruar, sepse ende nuk dihet se si do të duket Bashkimi i Komunave me shumicë serbe. Asociacioni është një çështje e ndjeshme për të dyja palët, kështu që qasjet maksimaliste janë të pranishme në këtë fazë. Nëse kemi diçka në procesin e dialogut ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, janë marrëveshje.
Ne kemi inflacion marrëveshjesh dhe çdo marrëveshje e re në fakt mbulon dështimet e asaj të mëparshme. Ne kishim marrëveshjen e nënshkruar të Uashingtonit nga shtatori 2020, të cilës askush nuk i kushton më rëndësi, e cila ndryshe nga marrëveshja e Ohrit, u nënshkrua. Prandaj presim që Marrëveshja e Ohrit të harrohet, sepse duhet gjetur një zgjidhje e re e qëndrueshme.
Kosova ka nevojë për konceptin “një shoqëri për të gjithë”
Paradigma integruese e ish-kryeministrit maqedonas Zoran Zaev (LSDM) bazohet në konceptin “një shoqëri për të gjithë”, që do të thotë një shoqëri që nuk përjashton askënd pavarësisht përkatësisë etnike, fetare, politike apo çfarëdo përkatësie tjetër dhe bazohet në punën e secilit së bashku për prosperitetin e Kosovës dhe të gjithë qytetarëve të saj.
Me ardhjen e Zaevit në pushtet, incidentet ndëretnike, të cilat deri atëherë ishin të përditshme, pushuan. Përvoja maqedonase e harmonisë ndërmjet marrëdhënieve etnike duhet të përdoret në Kosovë, veçanërisht pasi Maqedonia e Veriut kryeson këtë vit OSBE-në, d.m.th. ministri i saj i jashtëm Bujar Osmani (BDI/BDI).
Në zbutjen e situatës në Kosovë, është e nevojshme të përfshihen organizatat e shoqërisë civile, komuniteti i biznesit dhe individë të dalluar nga bashkësitë e ndryshme etnike, të cilët duhet të organizojnë një lloj “Konklave”[7] në të cilën do të merrnin pjesë aktorët kryesorë të skenës sociale të Kosovës, të cilët do të arrinin një konsensus të përgjithshëm për çështjet kyçe për të ardhmen. Mbështetje për një konsensus të tillë të përgjithshëm, si garantues të tij, duhet të jenë SHBA, BE, Rusia, Kina, Turqia dhe, nëse është e nevojshme, disa vende të tjera. Megjithatë, kriza e Ukrainës e pengon këtë. Shpalosja e krizës ukrainase do të ndikojë në zgjidhjen e çështjeve të Kosovës dhe Bosnjë-Hercegovinës dhe në përgjithësi do të ndikojë në të ardhmen e rajonit të Ballkanit Perëndimor.
Rekomandohet që autoritetet e Kosovës të lirojnë të gjithë serbët e arrestuar në muajt e fundit, pasi tre policë të Kosovës u liruan nga autoritetet në Beograd, me qëllim tejkalimin e situatës ekzistuese dhe për t’iu drejtuar krijimit të një mjedisi të ri, më të favorshëm social në Kosovë. Kjo do të kontribuonte në krijimin e atmosferës për tërheqjen e Forcave Speciale të Policisë së Kosovës nga veriu i Kosovës, përgatitjen e terrenit për mbajtjen e zgjedhjeve lokale në katër komunat me shumicë serbe dhe fillimin e procesit të formimit të Asociacionit të Komunave Serbe.
Analistët besojnë se lëvizjet e autoriteteve në Prishtinë, të cilat javët e fundit janë nën sulmin e kritikave të ashpra nga SHBA-të, janë në një masë më të vogël të BE-së. Kosova, e cila është nën patronazhin e Perëndimit që nga vitet e 90-ta të shekullit të kaluar, nuk ka shenja të përmirësimit të situatës, gjë që mund të çojë në përfundimin e romancës së Kosovës me Perëndimin, gjë që konfirmohet nga sanksionet tashmë të futura “të buta” si shenjë paralajmëruese.
